Pre 109 godina, na Badnji dan i Božić u okolini Mojkovca vođena je čuvena Mojkovačka bitka koja će ostati upamćena po neverovatnoj hrabrosti crnogorske vojske.
Crnogorska vojska je tada zaustavila austrougarsku ofanzivu i pomogla srpskoj vojsci da se preko delova Crne Gore povuče ka Jadranskom moru, a kasnije prema Krfu. To je ujedno bila i poslednja vojna operacija vojske Kraljevine Crne Gore. Ona kasnije, 1918. ulazi u sastav Kraljevine Jugoslavije.
Legendarna Mojkovačka bitka predstavljala je završnu fazu vojne operacije crnogorske Sandžačke vojske, koja je branila front od Višegrada do Mojkovca od oktobra 1915. do januara 1916. godine. Sandžačkom vojskom Kraljevine Crne Gore, koja je na Mojkovcu brojala 6.500 slabo naoružanih vojnika, komandovao je čuveni serdar Janko Vukotić.
Centralne sile – Austrougarska, Nemačka i Bugarska – u oktobru 1915. godine napale su po treći put Kraljevinu Srbiju. Njen jedini jak saveznik tada bila je Crnogorska vojska, koja je držala front od Višegrada uzvodno Drinom i Tarom. Time je srpskoj 1. Armiji, a kasnije i celokupnoj srpskoj vojsci, štitila ne samo levi bok od Austrougara već joj je i pružala sigurnu odstupnicu ka Jadranskom primorju.
Slavna epopeja
Slavna epopeja Sandžačke vojske, najjače crnogorske formacije koja je imala značajnu ulogu u povlačenju srpske vojske, započela je 22. oktobra 1915. i trajala sve do 25. januara 1916. godine. Sandžačku vojsku predvodio je najsposobniji crnogorski general serdar Janko Vukotić. On je sa Sandžačkom vojskom četrnaest dana vodio teške bitke s Austrougarima kod Višegrada. A tada je stigla naredba da se brani Sandžak. Srpska Vrhovna komanda uputila je u novembru 1915. godine zahtev crnogorskoj komandi da pošto-poto zaštiti Sandžak od prodora neprijatelja. Ako se Sandžak ne odbrani – sve je izgubljeno, stajalo je u naredbi koja je stigla do Vukotića. Sandžačka vojska štitila je tada dva pravca – od Užica ka Kokinom Brodu i od Ivanjice ka Sjenici. Front se sa 80 km prvobitne širine produžio na 160 kilometara.
Na drugoj strani Hercegovački odred crnogorske vojske uspešno je blokirao pokušaje Austrougara da prodru od Bileće. Za sve to vreme srpska vojska, opkoljena sa svih strana neprijateljima, povlačila se uz borbu ka jugu. Crnogorske snage su tek 20. novembra 1915. počele da odstupaju. Štab Sandžačke vojske napustio je Prijepolje i prebacio se u Kolašin.
Kako bi se osiguralo srpsko povlačenje u Crnu Goru, Sandžačka vojska je uz sadejstvo srpskog odreda u Andrijevici 17. decembra 1915. zauzela odsudne položaje za odbranu kod Mojkovca na Tari. Izdata je naredba da se „položaji na Tari imaju braniti najodsudnije do poslednjeg čoveka”. Teške borbe vođene su na Mojkovcu i Tari do kraja decembra i dve austrougarske divizije su zaustavljene.
Nova ofanziva neprijatelja protiv 6.000 boraca crnogorske i srpske vojske započela je 6. januara 1916. godine. Prema austrougarskim izvorima, crnogorski opšti napad 7. januara, na pravoslavni Božić, bio je silovit. Borbe su nastavljene i 8. januara. Isti izvori navode da su Crnogorci tada bili pobednici.
Velika žrtva za srpstvo
Crnogorska vojska je u tim borbama imala 164 poginula i 281 ranjenog vojnika. Neprijatelj je imao trostruko veće gubitke. Sandžačka vojska ostala je neporažena na bojnom polju i tek aktom kapitulacije Crne Gore prestala je da postoji.
Početkom januara 1916. godine srpska vojska je većinom bila u okolini Skadra. Cilj tromesečnih borbenih napora u potpunosti je ispunjen – srpska vojska se bezbedno povukla na obale Jadranskog mora. Kralj Aleksandar je posle rata u znak zahvalnosti za iskazani heroizam proizveo Janka Vukotića u čin armijskog generala.
Mojkovačka bitka ostala je upamćena u istoriji kao „srpski Termopil“.
