Kafana „Zlatna moruna“ u Beogradu ima važno mesto u istoriji Srbije, a posebno u događajima koji su prethodili atentatu na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 1914. godine. Sada je to kineska radnja, a do pre neku godinu, nažalost, bila je i sportska kladionica.
Lokacija i naziv kafane
Zgrada u kojoj se kafana nalazila i danas postoji na adresi Ulica kraljice Natalije broj 2, sagrađena je krajem 19. veka, i od samog početka je u prizemlju bila kafana. U početku je nosila naziv „Kod morune“, inspirisan ribom koja se prodavala na improvizovanim tezgama ispred zgrade, jer su tada som i moruna stizali sa Đerdapa.
Veza kafane sa Gavrilom Principom i pripremama za atentat
Kafana „Zlatna moruna“ nije bila samo mesto za obične susrete, već i važan punkt za revolucionarne aktivnosti. Pripadnici „Mlade Bosne“ ovde su se redovno sastajali sa članovima tajne organizacije „Ujedinjenje ili smrt“, poznatije kao „Crna ruka“, čiji je vođa bio pukovnik Dragutin Dimitrijević Apis.
Ova veza bila je ključna u pripremi atentata na Franca Ferdinanda. Apis i drugi članovi „Crne ruke“ pomogli su Gavrilu Principu, Nedeljku Čabrinoviću i Trifku Grabežu u nabavci oružja, planiranju i logistici za njihov put ka Sarajevu.
Vežbe gađanja u dvorištu kafane
Prema nekim izvorima, u dvorištu iza kafane, koje je danas zaraslo i neprohodno, članovi „Crne ruke“ su organizovali vežbe gađanja za Principa i Grabeža, kako bi ih pripremili za atentat.
Nakon tih vežbi, Princip je krenuo ka Sarajevu zajedno sa svojim saborcima. Tu su dobili i ključne informacije – pismo iz Zagreba na ime Nedeljka Čabrinovića sa detaljima posete prestolonaslednika Sarajevu, koje su dobili iz lista „Srbobran“. Ovo je bio signal da otpočnu akciju koja će promeniti tok istorije.
Značaj „Zlatne morune“ u pripremama atentata
Iako sama kafana nije direktno mesto gde je odlučeno o atentatu, ona je postala simbol borbe za oslobođenje južnoslovenskih naroda od Austrougarske monarhije. Kao popularno mesto okupljanja članova „Mlade Bosne“ i „Crne ruke“, ona je postala središte važnih susreta, diskusija i dogovora koji su vodili ka atentatu 28. juna 1914. godine.
Kasnija sudbina kafane
Kafana je nastavila da postoji i nakon Prvog svetskog rata, kada je promenila ime u „Triglav“, ali je među Beograđanima ostala zapamćena kao „Zlatna moruna“.
Njena sudbina se ne razlikuje mnogo od drugih istorijskih zdanja – danas je deo prostora oko nje nepristupačan, a deo je preuređen i na njemu se nalazi objekat Pošte, što pomalo skriva njenu bogatu istoriju.
Ipak, priče o njoj ostaju kao deo legende o revolucionarima, borbi za slobodu i događajima koji su prethodili Prvom svetskom ratu.
Humanost Mike Alasa
Tokom vremena, kafana je postala popularno mesto okupljanja beogradske omladine – gimnazijalaca, velikoškolaca, radnika, trgovaca i zanatlija. Ovde je 1906. godine osnovano Radničko tipografsko pevačko društvo „Jedinstvo“, o čemu svedoči tabla koja i danas stoji na ulazu. Kafana je kasnije promenila naziv u „Triglav“, ali je među ljudima ostala poznata kao „Zlatna moruna“.
Prema dr Vidoju Goluboviću, autoru knjige „Mehane i kafane starog Beograda“, ime kafane se u narodu zvalo „Kod morune“, iako nije sigurno da li je to bio njen zvanični naziv.
Sudeći po istorijskim izvorima, Mihailo Petrović Alas
je imao ključnu ulogu na obližnjoj pijaci Zeleni venac, gde je često delio ribu siromašnima, što je dodatno učvrstilo mesto ove kafane u društvenom životu Beograda tog vremena.
