Najstariji spomenik staroslovenske pismenosti na teritoriji Srbije predstavlja kamena ploča nazvana Temnićki natpis.
Ovaj spomenik predstavlja svedočanstvo o ranoj upotrebi ćirilice, koja se na teritoriji današnje Srbije uporedo koristila sa glagoljicom.
Staroslovenski jezik predstavlja prvi književni jezik bogoslužbenog karaktera zajednički za sve Slovene od 9–11. veka. Sačuvani staroslovenski spomenici nam potvrđuju da su u upotrebi bila dva pisma – glagoljica tokom prve polovine 9. veka, i uporedo ćirilica krajem 9. veka.
Među te spomenike svrstava se i Temnićki natpis na ploči, koji se čuva u Narodnom muzeju Srbije.
O otkriću Temnićkog natpisa
Temnićki natpis predstavlja jedan od najstarijih ćiriličnih natpisa i spomenika staroslovenske pismenosti na Balkanu. Natpis se datira u kraj 10. i početak 11. veka.
Pronađen je slučajno 1900. godine u selu Gornjem Katunu, u okrugu Temnić, kod Varvarina u Pomoravlju, kada je jedan seljak (Živko Đ. Stevanović) riljajući svoju njivu na dubini od 60–80 cm naišao na ploču sa natpisom.
Tadašnji učitelj škole u Varvarinu Milan St. Nedeljković je otkupio ploču za pet dinara i ustupio Narodnom muzeju. Od tada se ovaj najstariji spomenik slovenske pismenosti nalazi u muzeju u Beogradu.
Natpis je uklesan u sedam redova na ploči 20 x 20 cm. Ploča sa natpisom izrađena je od krečnjaka koji nije postojao na prostoru gde je pronađena.
Temnićki natpis se nalazio u crkvi?
Na ploči se nalaze imena desetorice od četrdeset grčkih sevastijskih mučenika: Sisinije, Leontije, Meliton, Severijan, Filoktimon, Angije, Iraklije, Ekdikt, Kirion. I molba koja glasi: Molite Boga za njih! Ove reči i imena mučenika, u čiju se čudotvornu moć verovalo, imali su konkretnu funkciju. Svrha je bila da se ovakvom pločom i natpisom zaštiti građevina na koju su se ploče nalazile.
Smatra se da je ploča bila uzidana u oltar na časnoj trpezi i da su pod njom bile mošti desetorice Sevastijskih mučenika. Ali i da postoje još tri ploče sa imenima ostalih trideset mučenika, koje čine jednu celinu.
Filolog Ljubomir Stojanović je sa Milojem Vasićem 1910–11. godine, tadašnjim čuvarom Narodnog muzeja, bio na licu mesta gde je pronađen spomenik Temnićki natpis kako bi otkrili više. Iskapavanja nisu urodila plodom, budući da nisu otkriveni ostaci bilo kakve građevine.
U blizini se nalazilo groblje, tako da je verovatno crkva tu postojala. Da li je ploča bila u toj crkvi ili u nekoj drugoj seoskoj crkvi, to možda nikada nećemo saznati.
