Kapela je poslednji put srušena u leto 1972. godine dekretom tadašnje crnogorske vlasti kako bi ustupila mjesto faraonskom mauzoleju koji je uradio Ivan Meštrović.
Petar Drugi Petrović sagradio je 1846. godine crkvu na Lovćenu posvetivši je svom takođe slavnom stricu Petru Prvom, potonjem Svetom Petru Cetinjskom. Pet godina kasnije vladika i pjesnik testamentom je ostavio amanet da u toj crkvi bude sahranjen, ostavljajući prokletstvo ako mu želja ne bude ispunjena.
Uslijed nevremena, tog oktobra 1851, kada je zauvijek sklopio oči najveći pjesnik slovenskoga juga nije sahranjen na Jezerskom vrhu – želja mu je ispunjena četiri godine kasnije.
Gdje su stali Austrougari nastavili Crnogorci
Uslijedio je Prvi svjetski rat i avgusta 1916. godine Njegoševi posmrtni ostaci su krišom prenijeti u Cetinjski manastir. Artiljerija Austrougarske monarhije, koja je tukla iz Boke, dobrim delom je razorila crkvu kapelu, koju je septembra 1925. obnovio tadašnji jugoslovenski kralj, inače unuk Nikole Prvog Petrovića, Aleksandar Karađorđević.
I Njegoš je ponovo našao grobni mir u izabranoj vječnoj kući. Kapela, koja se nalazila u grbu Crne Gore, porušena je u leto 1972. kada je tadašnja vlast crnogorska, na čelu sa Veljkom Milatovićem, uz podršku ondašnjih vlasti Jugoslavije, odlučila da ruši kapelu.
Dvije godine kasnije, kada je otvoren mauzolej, protiv čije izgradnje su bili mnogobrojni jugoslovenski intelektualci, među kojima i Miroslav Krleža, Meša Selimović („ne stavljajte samar na Lovćen“) i drugi, Njegoševe kosti su po šesti put sahranjene, ovoga puta protivno njegovoj volji.
Kamen sa kapele, obilježen brojevima, koje je vrijeme uglavnom izbrisalo na vetrometini Ivanovih korita, posložen je na ledinu podno Lovćena. Bilo je rečeno da će Njegoševa zavjetna crkva biti podignuta od istog materijala „negdje drugo“, pominjala su se baš i Ivanova korita. No, to se nije dogodilo.
I ta gomila se smanjila, tesani kamen je sigurno zapao za oko graditeljima koji i ne znaju o čemu se radi. Takav odnos prema Njegošu se ne može ni razumjeti ni opravdati.
Odluku da na Lovćenu kapela ustupi mjesto mauzoleju donijela je Vlada NR Crne Gore još 1952. godine. Opština Cetinje, pak, decembra 1968. godine donosi odluku o preuzimanju obaveze Vlade iz 1952, a pošto je već „viđeno“ rušenje crkve Mitropolija crnogorsko-primorska se žali sudu. Ustavni sud Jugoslavije se, međutim, proglasio nenadležnim, vraćajući predmet u Crnu Goru. Nađen je „modus“ – crkva je proglašena „arhitektonskim, kulturno-istorijskim objektom“ i rušenje je moglo da počne.
Ne treba zaboraviti i činjenicu da poglavar Katoličke crkve ponudio novac za rušenje Njegoševe kapele na Lovćenu.
U pismu mitropolitu Danilu, navodi se da papa predlaže da se s Lovćena „skine ona mala kapela i smesti u muzej ili Njeguše… gde bi odgovarao nameni, gde istorija tog vremena – izumrlog naroda još jedino može da se vidi“.
„Svima je jasno“ – kaže se u pismu papinog izaslanika (sve greške u nastavku su izvorne) – „da sadašnji narod nema više ništa zajedničko sa nekadašnjim narodom orijentisanim velikosrpskom ideologijom koja je zloupotrebljavala ovaj narod, koji eto, možese reći potpuno izumre. Novi narod sa novim navikama i novim životom je narod budućnosti i novim pregnuća, pa je voljan Sv. Otac Papa da ovaj narod svesrdno pomogne i da ga povrati u pravo Hristovu veru zaštoj je voljan i da uloži velika sredstva“.
Iso Mahmutović: Neću da rušim crkvu
Pripreme za gradnju Meštrovićevog mauzoleja počele su još 1970. Izvođeni su pripremni radovi, ali kada rušenje crkve, oko čega je bilo dosta sporenja, više nije bilo moguće odlagati, upravnik gradilišta na Lovćenu Mirko Živković okupio je na Ivanovim koritima radnike da bi im saopštio zadatak. Iz gomile je istupio musliman iz Bijelog Polja Iso Mahmutović i kazao:
– Ja neću da rušim crkvu!
Bio je to skandal, ali odvažni Iso se nije pokolebao. Ni po cijenu otkaza koji je sam dao. Poslušalo ga je još nekoliko ljudi njegove vjere. No, ubrzo je Rade Radoman, direktor cetinjske „Gradnje“, našao „domaći kadar“. Kamenje s kapele, koje će završiti neslavno na Ivanovim koritima, numerisano je na licu mjesta. Da bi negde drugo stara crkva „vaskrsla“. Bilo je to u ljeto 1972.
Manje je poznato da su na Lovćen prvo „pretresene“ Njegoševe kosti, pa se onda pristupilo rušenju kapele. Učinjeno je to u „naučne svrhe“, Njegoševe kosti su temeljno premjerene.
Komisija koju je formirao Odbor za izgradnju mauzoleja je, kako u svojoj knjizi piše dr Božina Ivanović, „10. jula 1974. prenijela i smjestila Njegoševe posmrtne ostatke u kriptu novoizgrađenog mauzoleja“.
A iz Crkve je tada rečeno da su „Crnogorci postali bogatiji za još jedno svetogrđe“.
