Veliki slikar Paja Jovanović, koji je slikajući realističnim kistom i stvarajući grandiozne slike sačuvao istoriju i identitet srpskog naroda od zaborava, rođen je na današnji dan pre 165 godina.
Na svojim delima oslikavao je narodni život i na taj način uticao na obrazovanje, kulturu i rodoljublje zbog čega se Srbija ponosila njime.
Priča o veličanstvenom umetniku počinje u Vršcu, gde je i rođen.
Prva narudžba
U 14. godini stigla mu je prva narudžba za sliku.
Crkvena opština u Vršcu prepoznala je veliki talenat u dečaku. Zbog toga mu je poverila izradu crteža svetitelja za nova zvona za Sabornu crkvu. To mu je otvorilo vrata i nagovestilo slavu. Po završetku gimnazije upisao se na Opšti slikarski kurs bečke Akademije. Iste te godine postao je redovan student ove škole kod veoma cenjenog likovnog pedagoga Kristijana Gipenkerla.
Slikanju istorijskih kompozicija posvetio se od 1895. kada je dobio dvije značajne narudžbe za Milenijumsku izložbu u Budimpešti. Srpski patrijarh Georgije Branković želio je da Paja Jovanović uradi grandioznu istorijsku kompoziciju “Seoba Srba” pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem.
Druga narudžba je bila od vršačkog Municipija za sliku “Vršački triptihon”. Uradio je portrete Mihajla Pupina, crnogorske princeze Milice, kralja Nikole, Sofije Dunđerski, ali i igračice Bergel te portret svoje muze i supruge Bečlijke Hermine Muni Dauber.
Prestao je da slika pred sam kraj života, a o tome je zapisao “Glava bi htela, ruka bi mogla, ali oči ne daju”.
Preminuo je u Beču 1957. u 98 godini. Ispunjena mu je posljednja želja, pa je urna s pepelom prenesena u Beograd koji je Jovanović tokom života neizmjerno volio.
“Proglašenje Dušanovog zakonika”
Veličanstveno umjetničko delo Paje Jovanovića “Proglašenje Dušanovog Zakonika” rađeno je po narudžbi Kraljevine Srbije za Svjetsku izložbu u Parizu 1900. godine. Na izložbi je nagrađena zlatnom medaljom.
Ova slika se pojavljuje i pod nazivom “Krunisanje cara Dušana” i na njoj je Paja Jovanović dočarao ovaj veliki događaj koji se odigrao u Skoplju 1349. godine. Na ovoj slici Paja Jovanović je naznačio 31 ličnost toga vremena, a slika se danas čuva u Narodnom muzeju Srbije u Beogradu.
Redovne studije slikarstva završio je za tri godine. Međutim, za njega tu nije bio kraj. U majstorskoj klasi profesora Leopolda Karla Milera nastavio je da se usavršava i postao je njegov najbolji učenik.
Inspirasan srpskim krajevima
Mnogo je putovao, a lepi krajolici budili su u njemu inspiraciju. Obilazeći Crnu Goru, Albaniju, BiH, južnu i istočnu Srbiju na platnu je bilježio običaje, predele, likove, svakodnevni život, narodne nošnje, nakit i oružje.
Ispunjen novim saznanjima i lepotama počinjao bi da stvara. Tako su nastale slike “Kićenje neveste”, “Ranjeni Crnogorac”, “Arnaut s čibukom”, “Guslar”, “Borba petlova” i mnoge druge.
Brojne njegove slike bile su inspirisane stihovima epskih pesama koje je veliki slikar volio da sluša kao dete.
Slika “Marko, Miloš i vila” rođena je upravo iz ljubavi prema narodnoj poeziji. Na njoj su oslikani stihovi pjesme “Marko Kraljević i vila” koja veliča pobratimsku ljubav. Ovo ulje na platnu, na kojem razjarena vila Ravijojla vreba junake Marka i Miloša dok jašu kroz šumu na Miroču, nastalo je u vrijeme kada je veliki slikar tragao za nacionalnim stilom. Otuda je snažni, brkati junak Marko Kraljević simbol vrline i ideal heroja koji narodu ulijeva nadu.
Ponosna Srbija, zahvalna što je po svetu pronosio i slavio istoriju i kulturu srpskog naroda, 1884. godine ga je izabrala za dopisnog člana Srpskog učenog društva. Četiri godine kasnije izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije.
