Manastir Gomionica sa crkvom posvećenom Vavedenju Presvete Bogorodice nalazi se 42 km zapadno od Banjaluke, uz gornji tok istoimene rječice, odnosno njene desne pritoke, potoka Matavaza. Brze i bistre planinske vode i šumovite strmine Pilipovića brda, Kozijerca i Kika, išarane pašnjacima, daju skrovitoj gomioničkoj okolini živopisnost i bujnu lepotu nedirnute prirode. Slikovitost ambijenta upotpunjuju stare drvene vodenice, čije točkove potok još uvek okreće.
Monaški život, posvećen molitvenom miru i duhovnim podvizima, oduvek je za sebe tražio obitavališta u samotnim, od vreve svetovnog života udaljenim, oazama čiste prirode, daleko od bučnih drumova.
Prvi pisani pomen manastira Gomionice je iz 1540/41. godine. Tada se u jednom turskom popisu pominje manastir Zalužje u oblasti nahije Zmijanje. Da se pod imenom Zalužje zapravo krije manastir Gomionica, potvrđuje sledeći turski dokument iz 1560. godine. To je zahtev bosanskog paše „da se igumanu manastira Zalužje, drugo ime Gomionica, Andriji dodeli kao nagrada timar“. Istorijska važnost ovih dokumenata je neprocenjiva. Nedvosmisleno govore da manastir postoji pre 1536. godine.
Tri predanja
Postoje tri narodna predanja koja vezuju nastanak manastira uz imena različitih ktitora i datuju ga u različita vremena. Prema jednom od njih, Gomionica je zadužbina velikog župana Stefana Nemanje i Svetog Save. Svetosavska tradicija je ukorenjena svuda u srpskom narodu, a kazivanja o svetosavskom ili nemanjićkom poreklu pravoslavnih manastira u Bosni bila su neophodan uslov očuvanja nacionalne svesti tokom vekova ropstva.
Drugo je predanje, koje je zabeležio još I.F.Jukić 1843. godine, a zatim i sveštenik J.Novaković osamdesetih godina 19. veka, da je Gomionicu podigla sultanija Mara ili carica Mara. Stariji istraživači su prepoznali ovu navodnu ktitorku ili u liku Mare – ćerke despota Đurđa Brankovića, žene sultana Murata II, ili u ličnosti Mare – ćerke despota Jovana, udate za Ferdinanda Frankopana 1592. godine, ali ni za jednu od njih istorijski izvori ne potvrđuju vezu sa gomioničkim manastirom.
Treće predanje pripisuje osnivanje manastira izvesnom zmijanjskom knezu Obradu, koji je navodno ovu zadužbinu podigao posle turskog osvajanja Bihaća. Zmijanjci su, navodno, bili martolozi – turski vojni obveznici sa nečim većim upravnim slobodama od obične raje. Ukoliko se knez Obrad iz legende zaista istakao u osvajanju za Turke veoma važnog tvrdog grada Bihaća 1592. godine, nije nemoguće da su ga zadovoljni gospodari darovali ovakvom dozvolom, ali pre za obnovu nego za osnivanje manastira.
Kočić se školovao u Gomionici
U manastiru Gomionica školovao se i veliki pisac, narodni tribun Petar Kočić. Prva slova učio je od monaha u Gomionici, a ovaj manastir pominje u svim svojim delima. Tu je služio i njegov otac. Prvo kao sveštenik, a kasnije i kao monah.
Ovaj manastir je postao jedno od najvažnijih mesta u životu Petra Kočića. Ovo mesto je opredelilo njegovu sudbinu i njegov knjižveni rad. Petar Kočić je uveo krajiški svet na mapu srpske književnsti i učinio ga zanimljivim i ravnompravnim sa svim drugim srpskim predelima.
