Alojzije Stepinac, zagrebački nadbiskup tokom Drugog svetskog rata, imao je ključnu ulogu u podršci Nezavisnoj Državi Hrvatskoj (NDH) i njenom ustaškom režimu. Njegova saradnja sa vlastima NDH obuhvatala je javnu podršku, organizaciju sveštenstva i direktnu komunikaciju sa vrhom ustaške vlasti.
Rani kontakti sa ustaškim vođstvom
Već 12. aprila 1941. godine, dok su se još vodile borbe sa nemačkim i italijanskim trupama, Stepinac je posetio Slavka Kvaternika, tadašnjeg „vojskovođu“ NDH, i čestitao mu na uspostavi nove države. Nekoliko dana kasnije, 16. aprila, primio je Antu Pavelića u zvaničnu posetu i priredio večeru za ustaške emigrante u nadbiskupskom dvoru.
Poziv sveštenstvu na saradnju
Dana 28. aprila 1941. godine, Stepinac je izdao okružnicu sveštenstvu zagrebačke nadbiskupije, pozivajući ih da sarađuju sa vlastima NDH i podstiču vernike na istu. U toj okružnici, NDH je nazvao „katoličkom državom“ i istakao potrebu za njenim očuvanjem.
Nakon biskupske konferencije 26. juna 1941. godine, Stepinac je predvodio katolički episkopat u audijenciju kod Pavelića, gde su mu izrazili lojalnost i podršku. Ova saradnja rezultirala je time da je preko stotinu sveštenika aktivno učestvovalo u radu ustaških vlasti, uključujući organizaciju logora, tabora i drugih institucija.
Sveštenici koji su aktivno učestvovali u zločinima
Pod uticajem Stepinčevih poziva i opšte politike Katoličke crkve u NDH, veliki broj sveštenika je ne samo podržavao, već aktivno učestvovao u progonu i uništavanju srpskog naroda. Navešćemo neka od najvažnijih imena:
Mijo Babić
Fra Mijo Babić bio je jedan od najpoznatijih franjevaca-ustaša. Poznat je kao organizator prisilnih pokrštavanja Srba u Lici, Bosni i Hercegovini. Bio je i član Ureda za vjerska pitanja u Vladi NDH i aktivno je radio na planovima masovne konverzije Srba u katoličanstvo, što je često bio uvod u istrebljenje.
Tomislav Filipović – Majstorović
Fra Tomislav Filipović, poznat pod nadimkom „fra Sotona“, bio je katolički sveštenik koji je postao jedan od najsvirepijih upravnika logora Jasenovac. Odgovoran je za masovna ubistva u samom logoru, gde je direktno učestvovao u klanjima i mučenjima zatvorenika.
Sotonić Grgur
Fra Sotonić Grgur bio je aktivan u prisilnim pokrštavanjima i organizaciji progona Srba na području zapadne Bosne. On je bio jedan od onih koji su sarađivali sa lokalnim ustaškim zapovednicima u pripremanju masakra nad civilnim stanovništvom.
Julije Moračević
Fra Julije Moračević, župnik iz Dervente, bio je umešan u ubijanje i prisiljavanje Srba na prelazak u katoličku veru. Njegov rad je direktno doprineo uništavanju srpske zajednice na tom području.
Fra Bruno Klarić
Fra Bruno Klarić, župnik u Čapljini, aktivno je učestvovao u organizovanju progona Srba iz Hercegovine. Svjedoci su naveli da je lično prisustvovao likvidacijama i nadgledao akcije spaljivanja srpskih sela u okolini.
Fra Leo Petreković
Fra Leo Petreković bio je jedan od najbližih saradnika ustaškog režima u Gospiću. Organizovao je pokrštavanja pod prisilom i bio umešan u pripremu transporta Srba u logor Jadovno, gde je veliki broj žrtava zverski likvidiran.
Fra Josip Šalić
Fra Josip Šalić, župnik iz Otočca, bio je poznat po svojim propovedima u kojima je pozivao na istrebljenje „šizmatika“ (kako su često zvali Srbe). Njegove aktivnosti su uključivale učešće u formiranju lokalnih ustaških milicija koje su izvodile masakre u dolini reke Gačak.
Organizovana pokrštavanja kao uvod u pogrome
Tokom leta 1941. godine, po nalogu Pavelićeve vlasti i uz podršku Stepinca, katolički sveštenici su u velikom broju sprovodili takozvana „masovna pokrštavanja“ Srba, naročito na području Like, Banije, Korduna i Slavonije. Često bi se nakon pokrštavanja — čak istog dana — ustaše vraćale i pobile cele porodice koje su na silu prevedene u katoličku veru.
Jedan od takvih slučajeva zabeležen je u Glini, gde je 1941. godine u hramu Svetog proroka Ilije pobijeno više od 260 Srba nakon prisilnog pokrštavanja. Brojni izvori navode da su u pripremi tih akcija učestvovali lokalni katolički sveštenici u koordinaciji sa ustaškim vlastima.
Ima ih naravno još mnogo, ali ovo su neka od najvažnijih imena.
Podrška organizacijama koje su sprovodile teror
Stepinac i Katolička crkva u NDH podržavali su ne samo pojedince već i čitave verske zajednice koje su se stavile u službu ustaškog režima. Mnogi manastiri i župe služili su kao mesta za pokrštavanje Srba pod pretnjom smrću, a neki su korišćeni i kao privremeni sabirni logori pre deportacije u Jasenovac, Sisak ili Stara Gradiška.
Pored pokrštavanja, postojali su i slučajevi kada su katolički sveštenici, obučeni u uniforme ustaša, lično učestvovali u pljački, paljenju sela i masovnim ubistvima, posebno u područjima Korduna, Banije, Like i Hercegovine.
Katolička crkva je Stepinca predstavila kao žrtvu komunizma
Iako je nakon rata Katolička crkva pokušala da Stepinca prikaže kao „žrtvu komunističkog progona“, brojni dokumenti, svedočenja i analiza njegovog ponašanja tokom rata nedvosmisleno pokazuju da je njegova odgovornost za stradanje Srba u NDH veoma velika.
Njegov poziv sveštenstvu da brani NDH bio je ne samo politički akt, već i ohrabrenje za masovne zločine koji su usledili.
Pisma papi i stavovi prema Srbima
U pismu papi Piju XII od 16. maja 1941. godine, Stepinac je naveo da se vodi „očajna borba na život ili smrt između šizme predstavljene u srpstvu i katoličanstva predstavljenog u Hrvatima“. Takođe je izrazio želju da se Hrvatska pretvori u katoličku zemlju, uz podršku vlasti NDH.
Nakon masakra u Glini, gde su ustaše ubile oko 260 Srba, Stepinac je 14. maja 1941. godine uputio pismo Paveliću, izražavajući zabrinutost zbog ubistava bez suđenja, ali je istovremeno naveo da su „Srbi u ovih dvadeset godina svoje vladavine počinili ozbiljne zločine“.
Uloga u vojsci i crkvenim organizacijama
Početkom 1942. godine, Vatikan je imenovao Stepinca za apostolskog vojnog vikara Pavelićevih ustaša i domobrana. On je tada imenovao domobranske dušebrižnike i podelio im župničku jurisdikciju.
Njegovi zamenici bili su sveštenici Stjepan Vučetić i Vilim Cecelja, istaknuti ustaše. Vojni sveštenici su imali važnu ulogu u podsticanju pripadnika hrvatskih oružanih snaga na vršenje masovnih zločina nad Srbima.
Takođe, kao predsednik biskupskih konferencija, Stepinac je upravljao organizacijama poput „Katoličke akcije“, „Velikog križarskog bratstva“ i „Domogoja“, koje su aktivno sarađivale sa ustašama i učestvovale u uspostavljanju ustaške vlasti.
Osuda i kasniji period
Nakon rata, 11. oktobra 1946. godine, Stepinac je osuđen na 16 godina zatvora zbog saradnje sa ustaškim režimom, uključujući pozivanje sveštenstva na saradnju sa NDH i podršku ustaškim vlastima.
Ove činjenice ukazuju na to da je Alojzije Stepinac aktivno podržavao NDH i pozivao katoličko sveštenstvo da učestvuje u njenom očuvanju i unapređenju, što je ostavilo dubok trag u istoriji regiona i pre svega trag u istoriji srpskog naroda koji je u svirepim zločinima izgubio preko milion ljudi.
