Jedna vrlo važna lekcija iz poljoprivrede je: zemljište je neobnovljivi resurs.
Uzmimo za primer Vojvodinu, u kojoj se po podacima iz poslednjeg Popisa poljoprivrede nalazi gotovo polovina korišćenog poljoprivrednog zemljišta u Srbiji.
Sadržaj humusa u vojvođanskom zemljištu, inače jedan od važnih pokazatelja kvaliteta zemljišta, u poslednjih 60 godina opao je sa 5% na svega 2–3%, prenosi Klima 101.
Ovaj podatak nam ukazuje da je stanje zemljišta u Srbiji ozbiljno narušeno i da je sve manje u mogućnosti da odgovori zahtevima intenzivne proizvodnje, ali i sve izraženijih klimatskih promena.
Klimatske promene i kvalitet zemljišta
Naime, što je zemljište lošijih karakteristika, time se teže odupire klimatskim promenama koje se poslednjih godina manifestuju kroz ekstremne periode suše i visokih temperatura, do perioda sa obilnim padavinama u kratkom roku. Samim tim, klimatske promene u kombinaciji sa lošim upravljanjem zemljištem dovode do ozbiljnijih posledica na stanje zemljišta.
Intenzivna proizvodnja i posledice po zemljište
Kvalitet zemljišta u Vojvodini narušen je intenzivnom poljoprivredom, a tom procesu danas doprinose i klimatske promene.
Intenzivna poljoprivredna proizvodnja koja je počela da se primenjuje šezdesetih godina prošlog veka tzv. zelenom revolucijom doprinela je povećanju prinosa po jedinici površine.
Upotreba traktora i priključnih mašina od polovine prošlog veka smanjivala je rad čoveka i povećala ukupan učinak, ali je i dovela do intenzivnijeg prevrtanja zemljišta, sabijanja, promene strukture zemljišta, podsticanja većeg gubitka ugljenika u atmosferu.
Pojednostavljen plodored i monokultura
Razvoj i sve veća primena mehanizacije u poljoprivredi pratio je rastuće potrebe tržišta za hranom, koje su do danas prisutne i koje su diktirale i promene u odabiru vrsta koje će se gajiti, pa je vremenom plodored postajao jednostavniji.
To znači da se broj vrsta koje su se smenjivale na parceli smanjivao, a često se primenjivala i primenjuje se monokultura – smenjivanje istog useva na parceli. Posledica toga je da je površina zemljišta uvek nekoliko meseci bez biljnog pokrivača i izložena brojnim spoljašnjim uticajima.
Procenjeno je da se dejstvom vetra u toku jedne godine odnosi oko jedne tone površinskog sloja zemljišta sa jednog hektara. Ovo, ustvari, znači stalno smanjenje sloja zemljišta koje je plodno, najaktivnije i koje predstavlja izvor života za biljke naročito u prvim fazama života.
Zašto dolazi do erozije?
Biljni pokrivač predstavlja zaštitni sloj zemljišta od sunca, vetra, padavina. Međutim, ratarska proizvodnja kao najzastupljenija na oranicama se od polovine 20. veka do danas usmeravala ka gajenju nekoliko vrsta koje se smenjuju na parceli.
U toj smeni useva, zemljište je u pojedinim periodima godine bez useva čime je izloženo sunčevim zracima, vetru, visokim temperaturama, jakim pljuskovima.
Dejstvo vetra je posebno izraženo u ravničarskom delu, gde je i usled nedostatka poljozaštitnih pojaseva, površina „pogodna” za odnošenje sloja zemljišta sa jednog područja na drugi. Šire posmatrano, odneti sloj se premešta na neki drugi, ali je problem što dobar deo tih finih čestica dospeva u vodotokove i na taj način se trajno gubi.
Uticaj na biodiverzitet i primenu pesticida
U ovakvim uslovima menja se i celokupan živi svet koji je u direktnom ili indirektnom odnosu sa oraničnim površinama. Povećava se brojnost i štetnih insekata, a time i potreba za primenom pesticida kako bi se usevi sačuvali i ostvario što veći i bolji kvalitet prinosa.
Mineralna đubriva i pad primene stajnjaka
U cilju dobijanja sve većih prinosa, stvarane su nove sorte i hibridi koje, da bi ispoljile svoj visok genetski potencijal, zahtevaju znatno povoljnije uslove gajenja. Zbog toga je rasla i upotreba mineralnih đubriva.
Međutim, bez obzira na pozitivno dejstvo koje imaju, vremenom se javio problem njihove neadekvatne primene u pogledu prave vrste i, još više, količine đubriva.
Kao poslednji u ovom nizu rezultata intenzifikacije proizvodnje, a sa druge strane možda i među najznačajnijima, jeste izrazito smanjenje primene stajnjaka i drugih organskih đubriva. Kako je stočarstvo u velikom padu već decenijama, količina dostupnog stajnjaka, pa time i njegova primena, su godinama opadali.
Principi regenerativne poljoprivrede
Regenerativna poljoprivreda u centar pažnje stavlja očuvanje zemljišta, kao jednog od važnih neobnovljivih prirodnih resursa. U pitanju je skup praksi i agrotehničkih mera kojima se utiče na poboljšanje celokupnog stanja zemljišta.
Ove mere imaju za cilj da poboljšaju zdravlje zemljišta, povećaju otpornost na klimatske promene i prirodnu ravnotežu u agroekosistemu.
Principi regenerativne poljoprivrede su: Odlučnost proizvođača da započne primenu, neuznemiravanje zemljište (minimalna obrada ili direktna setva), stalna pokrivenost zemljišta, živ koren tokom cele godine, raznovrsnost biljne proizvodnje i uključivanje stočarstva i primene stajnjaka.
Pokrovni usevi i biodiverzitet
Ovo se najčešće ostvaruje združenom setvom, kao i uvođenjem pokrovnih useva u plodored. Najzastupljeniji pokrovni usevi su stočni grašak, grahorice, deteline, raž, ovas i druge vrste, najčešće kao mešavine.
Aktivniji koren tokom cele godine i povećanje sadržaja organske materije dovode do veće brojnosti i raznovrsnosti mikroorganizama u zemljištu.
Potreba za poljozaštitnim pojasevima
Veći biodiverzitet bi bio i postojanjem poljozaštitnih pojaseva ili primenom agrošumarstva. Oni smanjuju dejstvo vetra i predstavljaju prirodna staništa za ptice i sitnu divljač.
Ipak, stočarstvo je najzahtevniji element
Šesti princip — uključenje stočarstva — najteže je primeniti, pa je zbog toga primena komposta kao organskog đubriva sve važnija. Ovim se poboljšava aktivnost mikroorganizama i kapacitet zemljišta da zadrži vodu i hranljive materije.
Podrška regenerativnoj poljoprivredi u Srbiji
Nedavno osnovani Savez za regenerativnu poljoprivredu, uz važne naučne projekte, započeo je da zagovara ove principe. Jedan značajan projekat za Panonsku niziju je ClimaPannonia, kojim rukovodi Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu.
Savez je formiran na inicijativu Udruženja Eko inovacije na Balkanu, a osnivači su i Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu, GiLab doo, Institut za razvoj i inovacije, uz podršku poljoprivrednika Florijana Farkaša.
Budućnost poljoprivrede je u održivosti
Poljoprivredno zemljište je dobro od opšteg interesa za jednu državu. Da bi Vojvodina i dalje bila „žitnica”, zapadna Srbija područje malina, a Toplički okrug područje oblačinske višnje i šljiva, potrebno je održivo upravljanje zemljištem, pametna ulaganja, ali i modernizacija proizvodnje.
