Smrt kralja Dragutina 1316. godine označila je početak nove političke krize u Srbiji i regionu. Njegov sin Vladislav II je, u skladu sa očevim željama, trebalo da nasledi oblasti kojima je Dragutin upravljao, uključujući Mačvu, Braničevo i Beograd.
Međutim, njegov stric, kralj Stefan Uroš II Milutin, nije imao nameru da prepusti ove strateški važne teritorije. Odmah po Dragutinovoj smrti, Milutin je poveo vojnu kampanju kako bi ove oblasti pripojio svojoj državi.
Uzroci sukoba i složeni odnosi braće
Sukobi između Milutina i Dragutina imaju svoje korene još u 1282. godini, kada je Dragutin, usled povrede koju je zadobio prilikom pada s konja, abdicirao u korist svog mlađeg brata. Iako je formalno ustupio vlast Milutinu, on je zadržao značajan politički uticaj i teritorije na severu Srbije, uključujući Beograd, koji je bio prvi put u srpskim rukama.
Dragutin je vladao tim područjem uz podršku svoje ugarske srodničke linije, jer je bio oženjen Katalinom, ćerkom ugarskog kralja Stefana V. Međutim, odnosi između braće bili su napeti, naročito po pitanju Milutinovog naslednika.
Tokom građanskog rata koji je trajao od 1301. do 1312. godine, dva srpska kralja su se sukobila oko prevlasti, pri čemu je Dragutin dobio podršku pojedinih ugarskih plemića, dok je Milutin imao vojnu i diplomatsku prednost.
Rat je završen 1312. godine uz posredovanje Srpske pravoslavne crkve, a kao deo mirovnog sporazuma, dogovoreno je da Dragutinov sin Vladislav nasledi Milutina. Međutim, ovaj dogovor nije dugo potrajao.
Milutinov napad na Beograd (mart 1316)
Kada je Dragutin preminuo 1316. godine kao monah Teoktist, Milutin je procenio da je Vladislav slab vladar i da neće biti u stanju da zadrži teritorije koje su mu pripale. U martu iste godine, Milutin je poveo vojsku na sever, prvo napadajući Mačvu, a zatim i Beograd. Posle kratke, ali intenzivne opsade, srpska vojska je zauzela grad, a Vladislav je bio prinuđen da se povuče.
Ovo osvajanje značilo je da je Srbija, po prvi put nakon 1291. godine, u potpunosti kontrolisala Beograd. Iako su ovi događaji označili vrhunac Milutinove vojne moći, oni su istovremeno izazvali nezadovoljstvo ugarskog kralja Karla Roberta, koji je ove teritorije smatrao delom Ugarske.
Ugarski odgovor i gubitak Beograda (1319)
Karlo Robert, koji je u to vreme učvršćivao svoju vlast u Ugarskoj nakon perioda nestabilnosti, nije mogao da dozvoli da Srbija trajno zadrži ove oblasti. Počevši od 1318. godine, počeo je da okuplja snage za napad na srpske posede u Mačvi i Beogradu.
Konačno, 1319. godine, ugarska vojska je krenula u ofanzivu. Milutin je, suočen sa brojčano nadmoćnijim neprijateljem, bio primoran da se povuče, pa su Beograd i Mačva ponovo pali pod ugarsku vlast.
Posledice i istorijski značaj
Ovaj period istorije Beograda i Srbije pokazao je koliko su Balkan i Panonija bili nestabilni u 14. veku. Česte promene u vlasništvu nad Beogradom ukazuju na njegov izuzetan strateški značaj kao tačke gde se ukrštaju interesi srpskih, ugarskih i drugih balkanskih sila.
Iako je Milutinova kampanja donela Srbiji privremenu kontrolu nad Beogradom, njen krajnji rezultat bio je neuspeh u odnosu na ugarsku vojnu silu. Ovi događaji su imali dalekosežne posledice: Vladislav II je izgubio svaki uticaj, a Milutin se morao fokusirati na konsolidaciju svoje države. Sa druge strane, Ugarska je uspela da povrati svoje pretenzije na Mačvu i Beograd, učvršćujući svoj položaj na Balkanu.
Tek u vreme despota Stefana Lazarevića početkom 15. veka, Beograd će ponovo postati deo srpske države, kada ga je ugarski kralj Žigmund ustupio srpskom despotu kao odbrambenu tvrđavu protiv Osmanlija.
Ova borba za Beograd između 1316. i 1319. godine bila je samo jedna u nizu žestokih bitki za ovaj grad koji je tokom istorije više puta menjao gospodare. Odnos Milutina i Dragutina, kao i ugarska intervencija, jasno pokazuju složenu geopolitičku sliku srednjovekovnog Balkana.
