Jakov Ignjatović (1822–1889) bio je začetnik realizma u srpskoj književnosti i pravi hroničar vojvođanske sredine 19. veka. Rođen je u Sentandreji 8. decembra 1882. godine, gradiću sa značajnom srpskom zajednicom, što je ostavilo trajan pečat na njegov književni izraz.
Potekao je iz imućne trgovačke porodice, ali je život proveo u neprestanoj borbi za egzistenciju, što je delom uticalo i na njegov književni opus.
Nakon školovanja u Budimu i Ostrogonu, pokušavao je da pronađe svoje mesto u različitim zanimanjima – bio je advokat, političar, pa čak i poslanik u ugarskom parlamentu. Njegov život bio je obeležen političkim previranjima, materijalnim teškoćama i borbom za nacionalna prava Srba u Austrougarskoj.
Književni značaj i stil
Ignjatović je bio pisac koji je svoja dela gradio na temeljima stvarnosti, izbegavajući romantičarske idealizacije koje su bile dominantne u srpskoj književnosti njegovog doba. Umesto toga, on je slikao autentične karaktere, način života, mentalitet i društvene prilike Srba u Vojvodini.
Njegov stil je živ, neposredan i često obojen humorom, ali i kritikom malograđanskog društva. Kao preteča realizma u srpskoj književnosti, uvodio je kompleksnije likove, koji nisu crno-beli, već puni kontradiktornosti. Osim što je bio majstor karakterizacije, posedovao je i snažan osećaj za dijalekte, što njegovim delima daje posebnu autentičnost.
Najznačajnija dela
„Večiti mladoženja“ – Jedan od najpoznatijih srpskih realističkih romana, u kojem Ignjatović slikovito prikazuje provincijski život i položaj pojedinca u društvu. Glavni lik je čovek koji nikako ne uspeva da se oženi, što postaje metafora za ljudske slabosti, životne kompromise i nesposobnost da se uhvati korak sa vremenom.
„Miladin“ – Roman koji prikazuje ideološke i nacionalne podele u srpskom društvu u Austrougarskoj. Pisan je u maniru psihološke i društvene analize.
„Trpeza“ – Satirično delo u kojem Ignjatović opisuje novopečene bogataše i njihov odnos prema tradiciji i porodici.
„Stari i novi majstori“ – Pripovetke koje kroz jednostavne svakodnevne događaje prikazuju mentalitet ljudi i tranziciju između starih vrednosti i novih društvenih okolnosti.
Jakov Ignjatović je za sobom ostavio značajan broj romana, pripovedaka i feljtona koji oslikavaju život srpskog građanskog sloja u Vojvodini 19. veka. Pored „Večitog mladoženje“, „Miladina“, „Trpeze“ i „Starih i novih majstora“, vredi pomenuti i sledeća njegova dela:
Romani
„Prekaljeni“ – Opisuje život srpske inteligencije u Habzburškoj monarhiji, sukobe generacija i različite ideološke stavove.
„Danubius“ – Jedan od njegovih najobimnijih romana, koji tematizuje političke prilike i srpsku buržoaziju u Ugarskoj.
„Čudan svet“ – Istražuje pitanja morala, ljubavi i porodičnih odnosa u srpskoj zajednici u Austrougarskoj.
„Ljubomir u Jelisijumu“ – Iako manje poznat, ovaj roman predstavlja Ignjatovićevu viziju odnosa između umetnosti i društva.
Pripovetke i kraća dela
„Patak Mihajlo“ – Humoristična priča sa elementima satire.
„Bogataš“ – Kritika novih bogataša koji gube vezu sa tradicijom.
„Kod dveju zastava“ – Prikaz društvenih promena i sukoba vrednosti u srpskoj zajednici.
Njegova dela su vremenom dobijala sve više pažnje, jer je njegov stil bio iskorak ka modernijem realističkom pripovedanju, koje je kasnije uobličeno u radovima Svetozara Markovića, Laze Lazarevića i Branislava Nušića.
Politička i društvena uloga
Osim što je bio književnik, Ignjatović je bio i aktivan politički radnik. Zalagao se za kulturnu i nacionalnu emancipaciju Srba u Austrougarskoj, ali je njegov politički angažman često bio neuspešan. Bio je pristalica ideja Svetozara Miletića, ali je kasnije došao u sukob sa njim, što ga je ostavilo usamljenim i razočaranim u poznim godinama.
Poslednje godine i nasleđe
Iako je bio značajan književni glas svog doba, Ignjatović je umro u siromaštvu i zaboravu, 5. jula 1889. godine u Novom Sadu. Tek kasnije, srpska književna kritika počela je da mu daje zasluženo mesto kao jednom od pionira srpskog realizma.
Njegova dela danas predstavljaju neprocenjive dokumente o društvenom i kulturnom životu Srba u 19. veku.
Zanimljivosti o Ignjatoviću
Voleo je kafanske razgovore i često je inspiraciju pronalazio u pričama običnih ljudi, njegovi savremenici nisu uvek shvatali njegov humor, pa su ga mnogi doživljavali kao čudaka. Iako je bio kritičan prema malograđanskom mentalitetu, nikada nije prezirao svoj narod, već je težio da ga razume i prikaže bez ulepšavanja.
S’ toga, Jakov Ignjatović je ostao jedan od najzanimljivijih i najznačajnijih srpskih realističkih pisaca (začetnik realizma u Srbiji), čija dela i danas imaju snažnu umetničku, istorijsku i patriotsku vrednost.
