Na tragu prethodnog teksta o Balkanskom Trojnom paktu, valjalo bi istaći da iz nekog razloga inicijativa Zagreba nije bila upućena ka Crnoj Gori i Makedoniji odnosno nije upućen poziv da se i te zemlje pridruže antisrpskoj osovini koja se gradi na relaciji Zagreb – Tirana – Priština (sa tendencijom da se toj osovini pridruži i Sofija). Moram da priznam da nisam siguran zbog čega taj potez nije povučen. Međutim, to ne znači da naša srpska strana ne bi trebala da posvećuje pažnju prostoru Makedonije. Štaviše, ona je to trebala da radi i da nije došlo do ovakve hrvatske inicijative iz razloga koji će u ovom tekstu biti navedeni i obrazloženi. Pre nego što se krene u obrazlaganje onoga što bi trebalo nazvati našim nastupanjem u Makedoniji potrebno je imati u vidu nekoliko činjenica.
Prvo, prostor Makedonije je istorijski naš prostor. Drugo, makedonizam kao nacionalni idenitet je stvarnost, empirijska činjenica (ostavljamo posredi priču o nastanku makedonizma i činiocima koji su doprineli da se isti kao nacionalni identitet pojavi). Treće, u Makedoniji se sve više produbljuje antibugarski sentiment. Četvrto, Makedonija je članica NATO pakta. Ove činjenice bi trebali tumačiti kao koordinatni sistem u okviru kojeg će naša politika da dela u Makedoniji. Dakle, kako to naše nastupanje treba da izgleda? Najpre treba istaći da naše nastupanje mora da bude dobro isplanirano, sistematično i što je možda najvažnije, u svom nastupanju ne treba koristiti silu prema Makedoniji odnosno mora se delovati preko ekonomije i kulture.
Prvo što bi naša elita trebala da uradi jeste da napravi presek stanja u vezi naših sunarodnika u Makedoniji. Ta analiza treba da uključi procenu brojnog stanja srpskog naroda u Makedoniji, njegovog prostornog rasporeda u Makedoniji kao i njegovog socioekonomskog položaja, ali i ustavnopravnog položaja (analiza makedonskog ustava, pravnih propisa koji se tiču nacionalnih manjina, ali i njihovo sprovođenje u praksi u vezi našeg srpskog naroda i očuvanja i afirmacije njegovog nacionalnog identiteta). Što se tiče broja naših sunarodnika u Makedoniji, prema popisu iz 2021. godine, popisano je nešto manje od 24.000 stanovnika koji se izjašnjavaju kao Srbi. Relevantnost ovog popisa je upitna budući da je DPSM (Demokratska partija Srba u Makedoniji, srpska politička stranka koja okuplja najveći broj Srba u Makedoniji) osporavao regularnost popisa, a i drugi su akteri sa makedonske političke scene pozivali na bojkot popisa. Prema popisu iz 2002. godine popisano je oko 36.000 Srba u Makedoniji. Postoje tvrdnje da je broj Srba u Makedoniji veći. Utvrđivanje broja Srba je tesno povezano sa pravilnom procenom prostornog rasporeda srpskog naroda na prostoru Makedonije, a ova dva momenta su bitna zbog procene socioekonomskog položaja srpskog naroda u Makedoniji. Naime, u okviru srpskog ekonomskog nastupanja u Makedoniji, prvo treba učiniti sve da se socioekonomski položaj srpskog naroda na tom prostoru osnaži. To se ima čiiti putem direktnih investicija iz Srbije koje bi bile pokretač privrednog života na prostorima gde živi srpski narod. Na taj način bi se srpsko radno sposobno stanovništvo tog prostora zaposlilo i sa odgovarajućim prihodima bi se podizao životni standard našeg življa. Pored pomenutog, valjalo bi na sve načine (bilo putem ulaganja ili pak putem donacija) raditi na poboljšanju infrastrukture na prostorima gde živi srpski narod.
Pored ekonomskog osnaživanja našeg naroda, ono što bi trebalo raditi jeste obrazovanje naše omladine na tom prostoru. Preciznije, potrebno je osnivati obrazovne ustanove koje će voditi tome da se formira dobro obrazovana i sposobna srpska elita u Makedoniji koja će umeti da vodi naš narod na tom prostoru. Naravno, najpre treba analizirati makedonsko prosvetno zakonodavstvo i videti na koji način se mogu osnivati takve obrazovne ustanove, pogotovo ako je osnivač iz inostranstva odnosno iz Srbije. Imperativ koji mora biti postavljen jeste taj da te obrazovne ustanove moraju po kvalitetu da budu najbolje u Makedoniji, a da bi se to ostvarilo moraju se poslati najbolji (ili među najboljim) profesorski kadrovi koje Srbija ima. Posebna pažnja mora biti posvećena darovitim učenicima koje treba podsticati preko stipednija. Za početak, trebalo bi osnovati Srpsku gimnaziju, a ako bi okolnosti dozvoljavale moglo bi se pristupiti i osnivanju visokoškolskih ustanova. U međuvremenu bi trebalo stvoriti mogućnost da učenici te gimnazije studiraju na srpskim univerzitetima. Na kraju, treba pratiti rad darovitih učenika odnosno studenata sa prostora Makedonije pa da se isti po mogućstvu vrate u Makedoniju gde bi isti zauzimali ključna mesta u upravi, privredi, kulturi i obrazovanju.
Tesno povezano sa ovim jeste politička organizacija Srba u Makedoniji. Ekonomsko oživljavanje našeg življa i podizanje nivoa obrazovanja (obrazovanja u srpskom duhu!) kod istog mora biti praćeno političkim organizovanjem odnosno formiranjem jake političke stranke koja bi imala obeležje srpskog opštenarodnog pokreta. Na taj način se može olakšati da novoformirana srpska elita postane nezaobilazan činilac makedonske elite odnosno da se bez srpskih kadrova ne može zamisliti funkcionisanje makedonske političke i upravne strukture, privrede i kulture. Po ekonomskom snaženju srpskog naroda odnosno prostora u Makedoniji naseljenim srpskim življem, srpski kapital bi trebao da se širi po Makedoniji. Preciznije, trebalo bi raditi na tome da se prostor Povardarja (dolina Vardara) ekonomski što više veže za Srbiju. Dakle, srpski kapital bi trebao da se koncentriše duž Vardara, sve do grčke granice, a onda bi mogao da se širi pobočnim pravcima istočno i zapadno od Vardara. Pored direktnog ulaganja, trebalo bi ohrabrivati uspostavu poslovne saradnje između što većeg broja srpskih privrednika s jedne i makedonskih privrednika sa prostora Povardarja (ali i makedonskih privrednika uopšte) sa druge strane. Takođe, trebalo bi raditi i na što boljem povezivanju povardarskih opština sa opštinama iz Srbije u vidu bratimljenja. Pored ekonomskog povezivanja Makedonije sa Srbijom, trebalo bi otvoriti prostor za mlade Makedonce koji žele da se školuju u srpskim obrazovnim ustanovama. Dakle, treba im omogućiti da se školuju u Srpskoj gimnaziji, a posle im dati mogućnost da se školuju po Srbiji. Na taj način bi se pored srpske elite, formirala i nova makedonska elita sastavljena od srbofilnih pa i dualnih srbomakedonskih kadrova. Kod ovog drugog, treba napomenuti da je uočena pojava da među makedonskim stanovništvom postoji kategorija koja ima dualnu srbomakedonsku svest. Tu pojavu bi valjalo temeljnije istražiti, a onda u praksi podsticati. Na kraju valjalo bi osnivati srpske kulturne organizacije koje bi radile na afirmaciji srpskog jezika i kulture (ne samo u Makedoniji) koje bi funkcionisale nalik organizacijama kao što su na primer turski institut ,,Jonuz Emre”, španski institut ,,Servantes”, italijansko društvo ,,Dante Aligijeri” itd. To bi bio odličan kanal za širenje srpske meke moći i srpskog kulturnog uticaja u Makedoniji.
Uz delovanje na ekonomskom i kulturnom polju, Srbija treba da podržava teritorijalnu celovitost Makedonije. Naravno, ovom stavu bi se moglo prigovoriti budući da je Skoplje priznalo nezavisnost KiM, ali nama je potrebna celovita Makedonija i preko ovoga mi dolazimo do razloga koji dovode do potrebe za ovakvo naše nastupanje. Najpre, reč je o našem istorijskom prostoru. Zatim, reč je o geopolitički vrlo bitnom prostoru kojeg karakteriše da komunikacija koja ide dolinom Vardara vodi do Soluna odnosno do mora. Dalje, jačanjem našeg uticaja na tom prostoru formira se klin odnosno sprečava se spajanje Šćipentara i Bugara, a ujedno se obezbeđuje veza prema Grčkoj. Nadalje, jačanje našeg uticaja na tom prostoru nam pomaže u našoj borbi za povratak Kosova i Metohije u ustavnopravni poredak Republike Srbije jer se našim prisustvom u Makedoniji sa sve podrškom teritorijalnoj celovitosti Makedonije razvlače kapaciteti Šćipentara i ujedno smanjuje mogućnost za separatističko delovanje Šćipentara u Makedoniji, ali se smanjuje i manevarski prostor separatističkih struktura u Prištini za bilo kakvo ofanzivno delovanje prema nama. Dakle, više razloga diktira potrebu našeg sistematičnog rada u Makedoniji. Naravno, preko prethodno navedenog se ne iscrpljuje naše delovanje na tom prostoru (ono može biti detaljnije u odnosu na opisano sa odabirom više sredstava, resursa i polja delovanja). Drugo je pitanje da li smo, a u kontekstu formiranja Balkanskog Trojnog pakta, zakasnili sa tim i da li ubuduće imamo vremena za takvo delovanje. Ipak, ne bi trebalo ovo izgubiti iz vida, nego bi trebalo delati u pravcu što čvršćeg vezivanja Makedonije uz Srbiju. Prostora za to ima budući da (a shodno anketama i istraživanjima javnog mnjenja) postoji blagonaklonost stanovništva prema Srbiji pa i srbofilno raspoloženje makedonskog stanovništva.
Privodeći kraju ovaj tekst, trebaju se napomenuti još dva momenta. Prvo, a to je već spomenuto, jeste da ne smemo prema Makedoncima nastupati sa pozicije sile u smislu da ih ucenjujemo, primenjujemo represiju u cilju resrbizacije itd. Takvu grešku sada prave Bugari (nikad ne sprečavati protivnika dok greši!) koji, žargonski rečeno, ovih godina idu đonom na Makedoniju trudeći se da političkim ucenjivanjem (u vidu bugarske saglasnosti za ulazak Makedonije u EU) izbore da se Bugari nađu u Ustavu države i da preduzimaju korake koji bi faktički otvorili put širenju bugarizma i asicimilaciji Makedonaca u Bugare. Ovakva politika, bar koliko je autor ovih redova uočio, vodi daljoj antagonizaciji makedonskog stanovništva prema Bugarima. Stoga, mi moramo ići drugačije. Od četiri suseda, Makedoniju jedino nnje ucenjivala niti ucenjuje Srbija što kod Makedonaca stvara osećaj da im je Srbija jedini prijatelj. Stoga, pažljivo, strpljivo i sistematično trebamo raditi i dokazati da je za Makedoniju najbolje da bude tesno integrisana sa Srbijom, da iz te činjenice mogu samo pozitivne stvari po nju da nastanu. Dakle, meki pristup tako da će na duže pa i na srednje staze umovi i srca tih ljudi biti definitivno zadobijeni što može dovesti ne samo do dubokog ukorenjivanja srbofilije nego i do obnove Srpstva na tom prostoru… Drugo, budući da Grci i mi težimo da imamo bezbednu komunikaciju (a koja opet podrazumeva razdvojenost Bugara i Šćipentara) trebalo bi spomenuti da kod Grka se često spominje da bi za Grčku bilo najbolje da ona ima granicu sa Srbijom.
Međutim, deo Grka smatra da bi u okviru toga, Grčka trebala da pripoji prostor Bitolja, Đevđelije i Dojrana. Ova ideja nije od skora budući da grčka elita po završetku Balkanskih ratova nije baš lagodno gledala na to da su Dojran i Đevđelija u Srbiji smatrajući da je na taj način ugrožen Solun. Čak je tokom 1915. godine (uoči bugarskog napada) bilo razgovora o ustupanju đevđelijsko – dojranskog trougla Grčkoj Zagovornici te ideje u Grčkoj su naročito bila zavičajna udruženja Grka iz Đevđelije i Dojrana. U skladu sa načelom srpske podrške teritorijalnoj celovitosti Makedonije, Grčkoj bi trebalo predložiti da ne preduzima korake u pravcu pripajanja Dojrana, Đevđelije i Bitolja, a uostalom mi smo se razgraničili 1913. godine. Stoga, Grčku bi trebalo podsticati da svoje napore usmerava prema Albaniji odnosno Severnom Epiru. Naravno, ne treba nikada gubiti iz vida da preduslov celokupnog ovakvog nastupanja mora biti konsolidovana Srbija jer država koja nije konsolidovana ne može uspešno da projektuje svoj moć van njenih granica….
Aleksandar Mandić za Kompas info
