Srbi su tokom dugog istorijskog perioda bili lišeni razvoja matematičke nauke, koja je u svojoj osnovi bila veoma važna za napredak civilizacije i tehnologije. Iako su imali razne oblike praktične primene matematike, kao što su u trgovini i zemljoradnji, matematičke teorije i koncepti nisu bili integrisani u obrazovni sistem.
Matematika kao naučna disciplina u pravom smislu te reči započela je svoj put u Srbiji tek u 18. veku, i to sa jednim od najznačajnijih naučnika tog vremena – Ruđerom Boškovićem (1711-1789), koji je uticao na razvoj matematike i astronomije u Evropi.
Prva srpska matematička knjiga
Neverovatno značajan trenutak u istoriji srpske matematike bio je pojavljivanje prve srpske matematičke knjige „Novaja serbskaja aritmetika“ (Hovaя serbskaя ariθmetika), koja je napisana od strane Vasilija Damjanovića, prosvetitelja i sveštenika iz 18. veka.
Knjiga je štampana 1767. godine u Mlecima, u štampariji Dimitrija Teodosija, i predstavljala je prvu srpsku knjigu o aritmetici.
Damjanović je u ovoj knjizi izlagao osnovne principe i metode aritmetike, koristeći narodni jezik koji je bio dostupan svim slojevima društva, čime je postigao istorijski značaj za razvoj pisanih obrazovnih materijala na srpskom jeziku.
Značaj knjige i upotreba narodnog jezika
Knjiga je izuzetna ne samo po svom naučnom sadržaju, već i po tome što je napisana na narodnom jeziku. Ovaj aspekt je od posebnog značaja jer je u to vreme većina obrazovnih materijala bila napisana na latinskom ili drugim stranim jezicima.
Damjanović je, kao i Zaharije Orfelin, jedan od retkih pisaca koji su pre Dositeja Obradovića pisali na narodnom jeziku, čime je doprineo unapređenju prosvete i dostupnosti obrazovanja širem krugu ljudi.
Ova njegova inovacija ne samo da je olakšala razumevanje matematičkih pojmova, već je i postavila temelje za razvoj naučne terminologije na srpskom jeziku.
Metodičnost i stručnost
„Novaja serbskaja aritmetika“ nije samo istorijski značajna zbog upotrebe narodnog jezika, već i zbog visokog stepena stručnosti i metodičnosti koja karakteriše ovaj rad. Damjanović je sa velikom pažnjom pristupio izložbi matematičkih koncepata, koristeći sistematičan i jasan način objašnjenja koji je omogućio čitaocima da lako usvoje osnovne aritmetičke operacije i pravila.
On je takođe bio inovativan u svojoj upotrebi terminologije, stvarajući nove stručne izraze koji će postati deo srpskog matematičkog rečnika.
Očuvani primeri i značaj izdanja
Kako je knjiga bila objavljena u malom broju primeraka, danas je sačuvano samo sedam primeraka ove važne knjige. Ovi primeri su deo bogatih zbirki srpskih biblioteka i arhiva, kao što su Biblioteka Matice srpske u Novom Sadu, Nacionalna biblioteka u Skoplju, Narodna biblioteka u Beogradu, Biblioteka Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu i biblioteka Muzeja u Osijeku.
Čuvanje ovih primeraka ne samo da pokazuje važnost ove knjige za istoriju srpske matematike, već i dokazuje da je Damjanovićevo delo ostavilo dubok trag u istoriji srpske kulture i obrazovanja.
Izložba i elektronski katalog
Povodom 250. godišnjice od objavljivanja „Novaje serbskeja aritmetike“, Biblioteka Matice srpske priredila je izložbu koja je predstavila ne samo samu knjigu, već i kontekst u kojem je nastala.
Tokom izložbe, objavljen je i elektronski katalog koji sadrži detaljan opis štampanog izdanja iz 1767. godine, kao i prepis iz 1790. godine. Katalog takođe sadrži literaturu sa signaturama, što doprinosi boljem razumevanju istorijskog i naučnog značaja ovog dela.
Prekretnica u istoriji srpske matematike i obrazovanja
„Novaja serbskaja aritmetika“ Vasilija Damjanovića predstavlja prekretnicu u istoriji srpske matematike i obrazovanja. Objavljena pre više od 250 godina, ova knjiga ne samo da je prva srpska matematička publikacija, već i simbol prelaska iz vremena kad je obrazovanje bilo ograničeno na elitu, u period kada je počelo da se širi među širim narodnim slojevima.
Damjanović je sa ovim delom postavio temelje za razvoj matematičke nauke na srpskom jeziku, koristeći narodni jezik i stvarajući nove stručne termine koji su imali trajan uticaj na srpski naučni rečnik.
Knjiga je takođe važna jer pokazuje sposobnost i duboko razumevanje matematike, ali i njenu metodičnost i pristupačnost, što je doprinelo širenju znanja u jednom vremenu kada je obrazovanje bilo ograničeno na mali broj ljudi.
