Jovan Rajić, rođen 11. novembra 1726. u Sremskim Karlovcima, jedan je od najuticajnijih srpskih istoričara, pisaca i teologa 18. veka, poznat po svom naučnom pristupu i opsežnim delima o istoriji Slovena.
„Srpski Zlatoust“
Školovao se u školi Emanuela Kozačinskog, gde je usvojio temelje teološke i retoričke veštine, a zatim u Kijevskoj duhovnoj akademiji, koja je bila centar pravoslavne teologije i gde se upoznao s naprednim shvatanjima religijskih i istorijskih nauka. Ova iskustva su ga učinila jednim od najpoznatijih teologa među Srbima, često nazivanim „srpskim Zlatoustom“ zbog njegovog izražajnog pisanja.
Njegovo najpoznatije delo, „Istorija raznih slovenskih naroda, naipače Bolgar, Horvatov i Serbov“, predstavlja prvi pokušaj naučne sinteze prošlosti Južnih Slovena u kontekstu evropske istorije.
Rajić je u ovom delu prikupljao dokumente i izvorne tekstove, obrađujući ih kritički, čime se izdvojio od dotadašnjih hroničara koji su istoriju često povezivali s božanskim uticajem i čudima. Iako je pisao u okvirima podaničke lojalnosti prema austrijskoj vlasti, njegova dela su isticala značaj Srba, pravoslavne tradicije i kulturne nezavisnosti, što je imalo snažan uticaj na nacionalni identitet.
Dela Jovana Rajića
Uz Dositeja Obradovića Rajić je verovatno najučeniji Srbin svog vremena. Njegov „Katihizis“, koji je izradio na traženje carice Marije Terezije, najprevođenija je srpska knjiga 18. veka.
Prevedena je na rumunski (2 prevoda) nemački, mađarski i grčki. Prevodio je sa ruskog i nemačkog, književno, bogoslovsko i istoriografsko štivo. Njegova „Istorija“, obimno delo objavljeno u 4 toma (1794/95) ostavila je ogroman trag u srpskoj kulturi i posle Mavra Orbina i Pavla Julinca prva je prava istorija Srba.
To je prva publikacija u srpskoj književnoj istoriji za koju su bili upisivani prenumeranti (pretplatnici). I na literarnom polju imao je sjajne rezultate, njegova poema „Boj zmaja sa orlovi“ smatra se najboljim pesničkim ostvarenjem srpske literature 18. veka. Dela: „Katihizis mali“, „Boj zmaja sa orlovi“,
„Stihi o vospominaniji smrti“, „Istorija raznih slovenskih narodov“, „Traedokomedija“ (prerada dela Emanuila Kozačinskog), „Molitvenik“, „Istorija katihizma“, „Bezpristrastnaja istoričeskaja povest“, „Pravila monašeskaja“
Ogroman uticaj na naredne generacije istoričara i pisaca
Rajićeva uloga u razvoju srpske istorijske nauke ne ogleda se samo u njegovom pristupu izvorima, već i u snažnom intelektualnom uticaju na naredne generacije istoričara i pisaca.
Njegovo delo imalo je ključnu ulogu u oblikovanju nacionalne svesti i istorijskog pamćenja, posebno u prvoj polovini 19. veka, a mnogi kasniji istoričari su ga smatrali svojim uzorom i inspiracijom za naučni pristup istoriji.
Rajić je preminuo 1801. godine u manastiru Kovilj, gde je i sahranjen, ostavljajući iza sebe bogato nasleđe koje su kasniji istoričari i književnici nastavili da razvijaju. Njegova dela, naročito „Istorija raznih slovenskih naroda“, ostaju relevantna kao važan doprinos razumevanju srpske i slovenske prošlosti.
