Od sredine 20. veka se na području Kosova i Metohije uništavaju spomenici kulture i briše srpski kulturni identitet. I ne samo na KiM, nego i šire.
Kosovski Albanci svoje akcije usmeravaju na brisanje istorije. Treba navesti da je od 1945. počelo izbacivanje „Metohije“ iz naziva južne srpske pokrajine.
Skrnavljenje crkvišta, uz razbacivanje i lomljenje ikona i pucanje u njih, u Međugori, u oblasti Ibarskog Kolašina, samo je poslednji u nizu napada na srpsku versku, crkvenu i kulturnu baštinu na Kosovu i Metohiji.
I dok su pod opravdanjem umetničkog performansa paljeni krstovi kod Gračanice, prethodnih meseci je Srpska pravoslavna crkva suočena i sa otvorenim pokušajima otimanja zemljišta i hramova u južnoj pokrajini.
Brisanje pamćenja
„Nažalost, mi smo svedoci jednog dugog brisanja istorije. To je nešto što je u naučno opredeljenoj istoriografiji poznato pod terminom brisanja pamćenja“, kaže docent Filološko-umetničkog fakulteta u Kragujevcu Jasmina Ćirić.
Objašnjava da se upravo na prostoru Balkana zaista i dešava brisanje različitih kultura.
Jasmina Ćirić kaže da su u srednjem veku sekundarno korišćeni materijali koji bi se ugrađivali u crkvište iz poštovanja prethodnog kultnog mesta.
„Međutim, ovo čemu mi svedočimo, dovodi nas do pitanja da li će ta mesta zaista biti uništena“, zabrinuta je istoričarka umetnosti.
Izbacivanje Metohije iz naziva južne srpske pokrajine
Jasmina Ćirić objašnjava da kada se govori o razaranjima i aktima vandalizma na prostoru KiM, obično se ističe period od 1999. sve do 2024. godine. Ali neophodno je pojasniti da se kroz istorijsku nauku vidi da su se razaranja događala već od 1945. do 1968. godine.
„Pokojni akademik Bataković upravo je pisao o tome. Tada je na nasilan način počelo sa izbacivanjem reči Metohija iz zvaničnog naziva AP Kosovo i Metohija“, kaže istoričarka umetnosti.
Navodi da su i tada zabeleženi primeri uništavanja kako nadgrobnika, tako i crkava.
„Da bi se to intenziviralo nakon 1981. godine i protesta 16. marta 1981. godine. Tada su kosovski Albanci zapravo i započeli politiku potraživanja autonomije. Odnosno proglašenja nezavisne republike“, oblašnjava.
Vandalizam na Kosovu i Metohiji od 1999. godine
Od 1999. godine uništeno je, skrnavljeno, devastirano oko 150 manastira i crkava na KiM.
Ćirićeva kaže da se više sećamo nove istorije koja se odnosi na period od 1999. godine do sada.
Ćirić podseća da je prošlo 20 godina od Martovskog pogroma. Tada je uništen i oskrnavljen deo spomenika, crkava, groblja na Kosovu i Metohiji.
„Podsetiću da je u pitanju Crkva Bogrodice Ljeviške, Gračanica, Pećka patrijaršija. Jednostavno, ti kompleksi su zaštićeni Uneskom. Kao kompleksi koji se nalaze u prostoru konfliktne zone“, objašnjava Ćirić.
Istoričarka umetnosti objašnjava da su oni i na terenu ugroženi.
„Mi smo se suočavali sa vrlo ozbiljnim oštećenjima u Crkvi Bogrodice Ljeviške, kada su zapaljene i freske, neposredno ispod zvonika i u prostoru spoljne priprate, kada su upravo ktitorski portreti Nemanjića oštećeni“, prenosi sitauciju sa terena.
Kaže da su freske i ikone restaurirane, očišćene, ali da ekipa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture ima veoma ozbiljne poteškoće u sprovođenju radova i prisustva na terenu.
Problemi čuvanja identiteta i prošlosti
Jasmina Ćirićkaže da je jedan univerzitet u Prištini, koji su osnovali kosovski Albanci, poslao putem Balkanske akademske mreže poziv za pisanje naučnih radova koji se tiču albanskih zločina, ali i sa druge strane zločina nad albanskim stanovništvom, koje su po njima počinili Srbi.
„Jedan segment te monografije u nastajanju koja je, nažalost, takođe sufinansirana od Univerziteta u Vestminsteru, verovali ili ne, odnosi se upravo na identitetsko menjanje kulturnog nasleđa, odnosno nasleđa koje oni prepoznaju isključivo kao kosovsko“, naglašava Ćirić.
Podseća da su u Unesku naši spomenici, nažalost, identifikovani kao srednjovekovno nasleđe na Kosovu i Metohiji.
„Ne kao srpsko srednjovekovno nasleđe. To je prvobitno i bio predlog Republike Srbije. Dakle, za nominaciju i za zaštitu spomenika“, kaže sagovornica RTS-a.
