Duboko ispod urbanog pulsa Beograda, ispod Tašmajdanskog parka i njegovih staza, krije se jedan od najfascinantnijih i najmanje istraženih prostora srpske prestonice — Tašmajdanske pećine. Ovaj podzemni lavirint, oduvek je budio radoznalost arheologa, istoričara, ali i običnih građana željnih da zavire u tamne hodnike prošlosti.
Savremeni Beograd Tašmajdan doživljava pre svega kroz park, sportske terene i crkvu Svetog Marka, ali ispod mirne površine i danas se krije lavirint prolaza koji svedoče o burnoj prošlosti ovog prostora.
Naziv „Tašmajdan” potiče iz turskog jezika i znači „kamenolom”, a upravo kamen je vekovima bio razlog zbog kog je ovo područje imalo poseban značaj. Ipak, njegova priča počinje mnogo pre osmanskog doba.
Još u antičkom periodu, kada se na prostoru današnjeg Beograda nalazio rimski Singidunum, pretpostavlja se da su Rimljani ovde vadili kamen koji je služio za gradnju antičkih kuća, palata, sarkofaga, grobnica, hramova, vodovoda…
Kompleks pećina
Tokom narednih vekova, kroz smene Vizantinaca, Ugara, Srba i Bugara, kamenolom je nastavljao da živi, oblikujući prve lavirinte podzemnih hodnika. Pravi zamah eksploatacije dolazi nakon osvajanja Beograda od strane Osmanlija 1521. godine. Upravo u to vreme nastaje ime Taš-majdan, a ovde vađeni kamen postaje osnovni građevinski materijal za turske zidine, džamije i druge objekte, piše Politika magazin.
Najveća Tašmajdanska pećina sastoji se od 3 dela – antički rudnik, nemačko sklonište i prirodna pećina. Za vreme Turaka, ova pećina je bila poznatija kao „šalitrena pećina”. Dobila je taj naziv zbog izuzetno kvalitetne šalitre od koje se pravio barut. Glavni ulaz u ovaj deo pećine nalazi se kod zgrade RTS-a.
Kasnije, u 19. i 20. veku, kamen iz Tašmajdana ugrađen je, između ostalog, u temelje Saborne crkve, Narodne biblioteke i zdanja duž Knez Mihailove ulice. Iza eksploatacije ostala je mreža veštački izdubljenih pećina i hodnika, koji su kroz vreme dobijali nove funkcije. Veruje se da su služili za tajne sastanke, skrovišta, pa čak i improvizovane zatvore.
U Prvom i Drugom svetskom ratu Tašmajdanske pećine postaju strateški važna skloništa od bombardovanja. Tokom Drugog svetskog rata, nacističke snage su ih koristile za skladištenje municije i goriva. Deo Tašmajdanske pećine je tzv. „Lerova pećina”, sklonište nekadašnjeg Vermahtovog generala i inicijatora šestoaprilskog bombardovanja Jugoslavije, Aleksandera fon Lera. Po nekim procenama u ovom delu moglo je da boravi 1.000 ljudi. Priča se da je ovde Gestapo zatvarao najozloglašenije zatvorenike.
Postoje i predanja koja govore o mogućim tunelima koji su Tašmajdan povezivali sa Kalemegdanskom tvrđavom. Te legende i danas raspiruju maštu, hraneći priče o velikoj mreži podzemnih koridora ispod Beograda.
Podzemni hroničar
Posle Drugog svetskog rata, pećine su delom zapuštene, a delom korišćene za potrebe komunalnih službi i vojske. Iako više nisu imale stratešku ulogu, njihova tajanstvena prošlost privlačila je istraživače, speleologe, ali i urbane avanturiste. U drugoj polovini 20. veka, mnogi hodnici su zatvoreni iz bezbednosnih razloga, jer su delovi sistema postali nestabilni.
Jedan deo kompleksa Tašmajdanskih pećina predstavlja prirodna pećina smeštena ispod restorana „Poslednja šansa”. Procenjuje se da je ova pećina stara 13 miliona godina. Na početku se mislilo da je to samo bunker Fon Lera i rimski kamenolom, kasnije je utvrđeno da je to ujedno i prirodna pećina. Ona se pominje i u spisima austrougarskog putopisca Feliksa Kanica koji je u Srbiji boravio između 1860. i 1864. godine, prenosi Instagram stranica beogradispodbeograda.
Na samom centru ovog dela pećine nalazi se veliki odron koji je pao sa svoda i ostavio rupu na tlu tašmajdanskog parka. Sedamdesetih godina kroz ovu rupu je, igrajući se, upala nepoznata devojčica. Na svodu je ostao otvor kroz koji je kasnije bacan građevinski otpad prilikom radova. Kroz delove pećine danas protiču podzemne vode čiji izvori se još uvek traže.
Pojedini delovi pećina povremeno su otvoreni za javnost tokom kulturnih manifestacija ili stručnih obilazaka, kada posetioci mogu da kroče u hladovite hodnike i oslušnu tišinu u kojoj se mešaju eho istorije i miris vlažnog kamena.
