Sima Trojanović, srednjoškolski profesor, direktor gimnazije, kustos, utemeljivač i dve decenije (1901–1921) izuzetan direktor Etnografskog muzeja u Beogradu, a potom profesor Univerziteta, član Srpske akademije nauka i mnogih naučnih društava u zemlji i inostranstvu, pripada onom malenom, ali izuzetno vrednom jatu srpskih intelektualaca koji su samopregornim radom, rečju, perom i neposrednim delom s kraja XIX i prve četiri decenije XX veka postavljali okvire nacionalnoj, a time i opštoj nauci o narodu i uklapali se u opšte tokove naučne misli u svetu uopšte.
Metodološka usmerenost i uticaj nemačke etnološke škole
Na tim stazama Sima Trojanović je ocrtavao domen i razvijao istraživački metod etnoloških proučavanja koji je uporedo išao i činio prilog ondašnjem razvoju opšte etnološko-antropološke naučne misli.
Trojanović je u Etnografskom muzeju povezivao etnologiju, fizičku antropologiju, arheologiju i istoriju, a u svojoj teorijsko-metodološkoj usmerenosti se, u duhu svojih studija, orijentisao na nemačku etnološku školu, usmeravajući se na evolucionistička i difuzionistička shvatanja (Haberlat, Hernes, Majcer, Tejlor, Leng, Mok, na primer).
Značaj terenskih istraživanja i usmenog predanja
Poseban značaj u prikupljanju građe sa terena Trojanović je pridavao neposrednim terenskim proučavanjima i razgovorima, odnosno „viđenom i doživljenom“. Usmena narodna predanja za Trojanovića su bila relativno važan izvor. Zbog toga je za saradnike izradio i Uputstva za prikupljanje etnološkog i arheološkog gradiva (1893).
Eksperimentalni pristup i komparativna analiza
Težio je da kompleksno razmatra određenu temu i, ako je bilo mogućnosti, kao prirodnjak, sve eksperimentalno proveri (primera radi: pravljenje žive vatre ili načini pripremanja arhaične hrane, spaljivanje žrtve, prerada konoplje, na primer). Pojave je nastojao da proučava „vertikalno“, ulaženjem u stare i duboke slojeve, i „horizontalno“, poređenjem, komparativnim metodom sa slovenskim, indoevropskim i univerzalnim religijama.
Pitanja verovanja i magijskih pojava
Trojanovićevo razmatranje religijskih i magijskih pojava utkano je u sve pore narodnog života. Na ovaj način Trojanović je trasirao put kojim i danas idu neki istraživači – Trojanovićevi sledbenici.
Širina etnološkog opusa
Etnološki opus Sime Trojanovića obuhvata mnoštvo raznovrsnih tema. Poznate su njegove rasprave o opštim karakteristikama srpskog naroda, o tradicionalnom privređivanju, o narodnoj ishrani, o arhaičnim formama neverbalne komunikacije.
Najobimniji i najznačajniji deo Trojanovićevog naučnog rada predstavljaju njegova istraživanja narodnih verovanja, predanja, rituala, tabua – one vrste kulturnih fenomena koje danas podvodimo pod pojam „narodna religija Srba“. Pomenutom problematikom bavio se tokom čitavog svog plodnog radnog veka koji je trajao gotovo punih pet decenija.
Oblasti proučavanja: materijalna kultura, društvo i običajno pravo
Trojanović je uglavnom proučavao materijalnu narodnu kulturu, društveni život, običajno pravo i tradicionalnu narodnu religiju.
U okviru materijalne kulture ostavio je dragocena razmatranja o ishrani, rudarstvu, saobraćaju (prenosu dobara), odevanju i zanatima.
U okviru društvenog života uzeo je u vidno polje tragove matrijarhata, brak, zadružnu i inokosnu porodicu, bratstvo i pleme sa njihovim zajedničkim društvenim i duhovnim dobrima (prezime, slava, kultna mesta – groblja, crkve).
U okviru običajnog prava Trojanović je proučavao krvnu osvetu i ulogu žene u njoj, krvni umir (pomirenje), proklinjanje kao moralnu kaznu, zborna mesta i njihovu ulogu u izboru plemenskih i crkvenih glavara, kao i vršenje lapota kao vrste eutanazije.
Tradicionalna narodna religija i kult vatre
U okviru tradicionalne narodne religije Sima Trojanović piše o kultu vatre čije se poreklo gubi u magli praistorije, o starim žrtvenim običajima, starom slovenskom pogrebu, starim tehnikama proklinjanja.
U svemu tome predočavao je najstarije slojeve i predstave kako su izgledale pre više vekova i isticao da je „zabluda misliti da narod ne pamti prošlost…“ jer se „na obred uvek pazi“.
Nasleđe i značaj za buduća istraživanja
Trojanović je, radeći na nauci punih pet decenija (1885–1935), bio jedan od pionira u proučavanju naše narodne kulture krajem XIX i u prve tri decenije XX veka. Za to vreme uspeo je da prodre u dušu narodnu, da se kao naučnik saživi sa njom i otkrije i opiše mnoge za nauku značajne probleme i pojave.
Utvrdio je šta u narodu živi, šta pripada prošlosti ili je dalo nove oblike. Trojanović dokazuje da je tradicionalna narodna kultura plod vekovnog dovijanja i neumornog rada, ne čoveka kao jedinke, nego svih ljudi zajedno. Zato se, kroz naoko sitne, nevažne, često veoma malo primetne tvorevine, projektuje svest i razum čovečanstva.
Zbog svega napred rečenog, moramo biti veoma zahvalni Službenom glasniku što je objavio Sabrana dela Sime Trojanovića jer ostaju polazište i osnova za nova istraživanja i saznanja u nauci o narodu i narodnom životu.
